Muziek als Medicijn

Muziek maakt integraal deel uit van de menselijke cultuur en dat is niet voor niets, het kan ons helpen te ontspannen of de aandacht te verleggen, het kan ons inspiratie geven of een bepaald gemoed oproepen en ons zelfs helpen in slaap te vallen. Muziek en klanken kleuren ons leven van dag tot dag. Inmiddels zijn er meer dan 400 gepubliceerde wetenschappelijke studies die het oude gezegde “Muziek is Medicijn” hebben aangetoond. De kracht en invloed die muziek en klanken op onze stemming en beleving kunnen hebben zijn door medicatie bijna niet na te bootsen en waarom zouden we dat ook willen. Zo kunnen specifieke muziek en klanken neurochemische systemen en gekoppelde hormoon gerelateerde processen in ons lichaam beïnvloeden. Ze kunnen onze fysieke en mentale weerstand vergroten of verkleinen, angsten en depressies helpen verminderen of juist actieveren.

In een van de laatste onderzoeken heeft Prof. Levitin van de afdeling psychologie binnen de McGill University aangegeven “dat ze inmiddels hard bewijs hebben gevonden waaruit blijkt dat het luisteren naar muziek een belangrijke rol kan spelen in de gezondheidszorg, van operatiekamers tot familieklinieken,” Maar nog belangrijker, we waren in staat de neurochemische mechanismen vast te leggen, waardoor zichtbaar werd dat muziek een effect heeft binnen vier domeinen: het reguleren van de stemming, stress, immuniteit en als hulpmiddel om sociaal contact te leggen.”

Deze recensie verscheen in de “Trends in Cognitive Science” en werd direct gevolgd door een groeiend aantal studies. Voordat deze recensie verscheen, had bijna niemand echt de moeite genomen om te kijken naar het effect van muziek in relatie tot onze gezondheid.

Lichaamseigen Opioïden

In de privésfeer wordt/werd Muziek inderdaad al vaak gebruikt als een vorm van zelfmedicatie; veel van ons luisteren naar muziek om rustig te worden of juist een boost te krijgen. We doen dit met regelmaat zonder er echt bij stil te staan, het is voor velen een aangeleerde gewoonte geworden, net als het drinken van koffie of alcohol.

Neurowetenschappers vragen zich al jaren af wat muziek de kracht geeft om euforie te vergroten en welke rol opioïden hierbij spelen? Men heeft inmiddels bevestigt dat; lichaamseigen opioïden verantwoordelijk zijn voor de grote effecten van muziek op de stemming, pijn en het welbevinden. Hierdoor verschaffen opioïden ons inzichten in hoe we muziek in ons voordeel kunnen gebruiken, en zelfs hoe we hiermee verouderingprocessen kunnen beïnvloeden. De natuurlijke opioïden in onze hersenen kunnen hierbij een sleutel vormen.

Zoals ook bij andere aangename ervaringen zijn er twee componenten nodig om van muziek te genieten: het anticiperen op het horen van je favoriete liedje en het daadwerkelijk horen van dit liedje. In beide fases signaleren onze hersenen dopamine, een stofje gelinkt aan beloning.

Prof. Levitin’s team toonden aan dat het blokkeren van opioïde signalen in de hersenen, door het toedienen van het medicijn ‘naltrexone’, ervoor zorgde dat het genot wat mensen voelden bij het horen van hun favoriete liedje verminderde. Ze genoten nog wel evenveel van het anticiperen op het horen van hun favoriet liedje. Dit toonde aan dat ondanks het aanmaken van dopamine, pas bij het intreden van de werking van opioïden een specifiek effect in de hersenen optreed.

De aanwezigheid van grote hoeveelheden opioïden in het lichaam zou het effect van muziek op het lichaam kunnen verklaren. Het is bekend dat het luisteren naar muziek de pijngrens verhoogd, zoveel zelfs dat het kan worden gebruikt om het gebruik van morfineachtige pijnstillers te verlagen.

Levitin’s team heeft in haar analyse meer dan 400 verslagen onderzocht. Ze zochten voornamelijk naar bewijs rondom de claim dat muziek een positief effect heeft op chemische processen in de hersenen. Ze slaagden er in om vier gebieden te vinden waar muziek bij kan helpen:

• Beloning, motivatie, genot (bijvoorbeeld voor ondersteuning bij eetstoornissen)
• Stress en opwinding (als hulp bij het verminderen van angsten)
• Immuniteit (versterken van het immuunsysteem en het vertragen van ouderdomsgerelateerde problemen)
• Sociale interactie (ondersteuning voor het vertrouwen en sociale contacten)

De onderzoekers verbonden deze gebieden met de vier basis neurochemische systemen:

• Dopamine en opioïden
• Cortisol (en gerelateerde hormonen)
• Serotonine (en gerelateerde hormonen)
• Oxytocin

“We weten dat muziek in samenspel met opioïden zorgt voor actieve neurochemische processen, met farmaceutische tussenkomst is dit niet mogelijk,” zei dr. Francis Chandra in een reactie op het onderzoek. “We hebben bewoners gehad waarbij we het gebruik van psychetropische medicijnen konden verminderen of zelfs stoppen. Ook konden we voordelen in moraliteit en betrokkenheid onder het personeel zien,”

Het onderzoek liet ook zien dat patiënten die naar muziek luisteren voor een operatie minder angstig waren in vergelijking met patiënten die angstverminderende medicatie zoals valium kregen. Tevens is muziek goedkoper en geeft het geen bijwerkingen. De onderzoekers speculeren dat muziek het vrijkomen van opioïde peptiden in de hersenen kan stimuleren.

“De onderzoeken geven voorlopig bewijs dat als gevolg van het luisteren naar muziek neurochemische veranderingen optreden, welke een invloed hebben op de gezondheid,” schrijven de auteurs in hun onderzoeksresultaten. “Muziek is een van de keuzes in levensstijl die stress kan verminderen, beschermt tegen ziekte en in staat is om beter om de persoon beter om te laten gaan met pijn.”
Tom Fritz van het Max Planck Institute for Human Cognitive and Brain Science in Leipzig, Duitsland en Daniel Bowling van de Universiteit van Vienna in Oostenrijk werken met een “jummin” machine. Dit is een speciaal fitnessapparaat welke muziek en krachttraining combineert. De geluiden veranderen als de gebruiker harder duwt en de muziek past zich aan het ritme van de training aan. “Het maakt de muziek erg plezierig – je krijgt het idee dat je je muzikaal zeer goed kunt uiten,”zegt Fritz.

Ze hebben laten zien dat na zes minuten gebruik te maken van het fitnessapparaat de persoon denkt dat hij de helft minder heeft gepresteerd dan hij in werkelijkheid deed. Trainen met apparatuur lijkt ook de pijngrens meer te verhogen dan een door muziek begeleide work-out.

Hun experimenten leveren nog meer bewijs dat opioïden erbij betrokken zijn. “Het is een volgend stukje van de puzzel,” zegt Bowling. “Je hebt geen neurowetenschapper nodig om je te vertellen dat muziek opwekkend, intens plezierig of verdrietig kan zijn. Maar voor het onderzoek naar de biologische fundering van deze effecten is het een doorbraak.”
Fritz werkt aan software dat gelijksoortige ‘muzikale feeback’ kan geven aan haar gebruikers. Hij hoopt dat dit helpt voor mensen die herstellende zijn van een beroerte of afkicken van een drugsverslaving. Sommige ziekenhuizen maken al gebruik van muziek om angst en pijn te helpen verminderen voor en na een operatie.
Maar zelfs Sven Bringman van het Karolinska Institute in Zweden zegt dat muziek voor nog meer gebruikt kan worden. “Muziek wordt nog niet zoveel gebruikt als zou moeten, omdat het meer tijd van een verpleegster kost in vergelijking met toedienen van een sedatie.”

Terwijl er klinisch gezien nog meer van muziek geprofiteerd mag worden, zegt Prof. Levitin dat we er stelselmatig gebruik van maken vanwege de voordelige effecten op onze hersenen. “Veel mensen gebruiken muziek om hun stemming te beïnvloeden gedurende de dag. We gebruiken muziek om een soundtrack van ons leven te maken,” zegt hij.

Om over na te denken: Hoe plausibel is het dat deze interventies een standaardonderdeel worden van therapie, zoals farmaceutische geneesmiddelen nu zijn?

Bekijk ook: Op de operatietafel met een koptelefoon op: muziek helpt tegen verslaving aan pijnstillers: